Crisis als kans – deel 3

Drieluik over levenskunst – Crisis als kans voor de maatschappij
Sommige mensen zien een crisis als een kans om meer naar binnen te keren en zelfinzicht op te doen, zoals in Crisis als kans deel 1. Of om beter naar elkaar te leren luisteren, elkaar echt te zien, zoals in deel 2. In het slot van dit drieluik staan we stil bij kansen voor onze maatschappij.

Psychiater Carl Gustav Jung deelde zijn visioenen, dromen en spirituele ervaringen via zijn boek Herinneringen, Dromen, Gedachten pas na zijn dood. Wat hield hem tegen om zijn worstelingen en persoonlijke ervaringen eerder te laten zien? En wat kunnen we hier als mens en maatschappij van leren? Uitspraken van Jim van Os en Albert Einstein geven ons richting.

Angst om jezelf te laten zien
Jung zegt eind jaren ’50 over zijn persoonlijke herinneringen en zijn directe ervaring van God: “Ik heb dit materiaal mijn leven lang beschermd, en het nooit aan de openbaarheid willen prijsgeven (…) Ik heb genoeg geleden door het onbegrip, en door het isolement waarin men komt als men over dingen spreekt die de mensen niet begrijpen.” Zijn uitspraken grepen mij aan, want hier is een gerenommeerd wetenschapper aan het woord. Eén van de grootste ontrafelaars van onze psyche, die ervoor terugdeinst om zijn eigen zielenroerselen te delen. “In de middeleeuwen zouden ze me hebben verbrand!” roept Jung uit.

Zou dat iets van de vorige eeuw zijn, die angst om jezelf te laten zien? Zijn we die als maatschappij inmiddels ontstegen? Volgens mij zitten we er nog midden in. Toen ik zelf bijzondere dromen en spirituele ervaringen kreeg, wist ik ook niet wat ik ermee aan moest. Niets vertellen, net als Carl Gustav Jung. Dat was voor mij duidelijk. Want mijn hele omgeving was even rationeel ingesteld als ik was. Familie, vrienden, werkomgeving. Ik durfde het niet aan.

Waar kan ik terecht?
De beelden die ik zag maakten indruk en ik voelde me onrustig, maar verre van gestoord. Toch zou ik bij een psycholoog het stempel ‘stoornis’ hebben gekregen. Al was het maar om mij voor vergoeding in aanmerking te laten komen door zorgverzekeraars. Van arts en psychiaters zou ik medicatie krijgen, om mijn ‘wanen’ te beteugelen of om -net als circa een miljoen Nederlanders- mijn emoties te dempen via antidepressiva. Deze benadering paste helemaal niet bij mijn gevoel dat ik aan een verdiepende reis was begonnen. Binnen de kerk delen was voor mij ook geen optie, alsof ik onbewust aan Jungs woorden dacht: “In de middeleeuwen zouden ze me hebben verbrand!”

Mijn hoop was daarom gevestigd op het onderwijs. Ik begon aan een opleiding Psychologie om de geheimen van mijn ziel te leren ontrafelen, maar kreeg duizenden pagina’s medische basiskennis en statistiek voorgeschoteld. Dan een opleiding Theologie. Helaas, duizenden pagina’s bijbelgeschiedenis en dogmatiek. Nuttig, maar niet het pad naar ontdekking van mijn levensgeheim waar ik zo naar verlangde. Gelukkig vond ik waar ik naar zocht aan de Academie voor Geesteswetenschappen (toen HGU) en in symbolische psychologie, meditatie en gebed.

De rol van ratio en intuïtie
Eerlijk is eerlijk, als we met een rationele blik naar dromen, visioenen, helderziendheid, bijna-dood-ervaringen, deelpersonen en stemmen kijken, dan lijken ze absurd en onbegrijpelijk. Maar als we onze stoornisbril afzetten en de betekenis ervan laten landen in onszelf, dan blijken deze ervaringen heel waardevol. Ik begon ze te herkennen als uitingen van mijn onbewuste, van mijn diepere lagen. Ze wezen me -net als bij Jung- de weg naar mijn zelf.

Maar waarom vond ik geen aansluiting in gezondheidszorg, kerk en mainstream onderwijs? Albert Einstein (1879 – 1955) gaf mij hierop het antwoord. Hij zei: “De intuïtieve geest is een godsgeschenk en het rationele verstand een dienaar. We hebben een maatschappij geschapen die de dienaar vereert en het geschenk is vergeten.” Met andere woorden, ons denken heerst over onze intuïtieve vermogens en dat vinden we terug in onze maatschappelijke systemen.

Ons schoolsysteem neemt de ratio als leidraad en toetssteen. Lessen zijn veelal gericht op feitenkennis en stimuleren vaak heel eenzijdig onze linker hersenhelft. We ontwikkelen onze intuïtie, de verbinding met ons hart en de link met ‘het hogere’ niet meer. Met als gevolg onder meer zorgbehandelingen die de hele mens niet meer zien en kerkleiders die het overdragen van symbolisch bewustzijn zijn verleerd.

De hele mens in beeld
Maar langzaam komt de ‘hele’ mens weer meer in beeld. Bijvoorbeeld toen onze premier na negen maanden van beperkende maatregelen in het kader van de lock down 22 seconden (!) lang sprak over het belang van een gezonde leefstijl ter voorkoming van corona. Of duidelijker, als hoogleraar Psychiatrische epidemiologie Jim van Os o.a. tijdens het congres Medicijnvrije behandeloptie bij psychose op 6 november 2020 aandacht vraagt voor ‘de waarheid achter de waan’. Voor het levensverhaal van mensen, yoga, familietherapie, muziektherapie, beweging, peergroups en/of aandacht voor voeding.

Conclusie van het congres was dat een cultuuromslag nodig is in de Nederlandse gezondheidszorg. De mens en zijn vraag moet weer centraal komen te staan, in plaats van medicatie en een stereotype behandeling. Gesprekken zouden weer moeten gaan over betekenis zoeken. Met onvoorwaardelijk luisteren, een gelijkwaardige relatie tussen de gesprekspartners en bescheidenheid en ontvankelijkheid als uitgangspunt.

Ik zie Jung en Einstein in gedachten instemmend knikken…

Tot slot
Jung beschrijft in zijn autobiografie hoe zelfverloochening, trots en angst zijn vaders dood inluidden. Hoe onuitgesproken religieuze twijfels en overtuigingen letterlijk aan hem vraten. Ongetwijfeld voedde dit Jungs’ uitgangspunt dat de religieuze houding van een mens een beslissende rol speelt bij de genezing van psychisch lijden. Wat mij betreft ligt daar, in het herstellen van de verbinding (Latijn: ‘religare’) met jezelf, de ander en ‘het andere’, de sleutel tot zinvinding, betekenisvol samenleven én maatschappijvernieuwing. Grijp een crisis aan als kans. Dat blijkt keer op keer het beste kompas voor een duurzame en heilzame verandering.

Dit artikel is eind 2020 ook gepubliceerd op de website van de Academie voor Geesteswetenschappen, post-hbo opleidingen voor zelfontwikkeling & beroepspraktijk in de geestelijke gezondheidszorg.