Niet weten

Deel 1 van een serie van 7 blogberichten in de kerstweek van 2021.

“Je hoeft niet alles te weten” zei een oude dame op haar sterfbed tegen mij. Even dacht ik dat ze doelde op mijn belangstelling voor haar bijna-dood-ervaring. Maar ‘je hoeft niet alles te weten’ bleek haar levensles. Een streng gereformeerde achtergrond gaf haar lang houvast en ordende haar woorden en daden. Nadat ze door een hartinfarct enkele minuten klinisch dood was, veranderde haar kijk op het leven drastisch: “In het ruisen van de bomen herken ik nu God en als ik naar de bloemen, de vogels en de lucht kijk ervaar ik het leven”. Het speet haar dat ze niet eerder had kunnen genieten en zich pas zo laat had kunnen overgeven aan het leven.

Leren ‘niet weten’ of het ontwikkelen van je overgave-competentie is een essentieel thema in deze tijd van grote veranderingen. Veel mensen hebben motivatieproblemen, zingevingsvragen en ervaren onrust. Dat hangt onder meer samen met het ontbreken van verbinding met onszelf en met onze inspiratiebronnen. Veel van ons handelen wordt ingevuld door wat anderen vinden en willen en we leven gehaast. Daardoor is er weinig ruimte voor voelen en intuïtie en het ontwikkelen van je ware identiteit. Ook de beroemde psychiater en psycholoog Carl Gustav Jung (1875 – 1961) worstelde hiermee. Jung voelt zich in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog rond 1914 extreem onrustig en leeg. Pas als hij zich overgeeft aan wat hij ‘niet weten’ noemt begint er voorzichtig iets te stromen. Creatief bezig zijn met iets dat hem wezenlijk raakt, yoga, zelfacceptatie en overgave aan ‘iets hogers’ brengen hem vervolgens innerlijke rust.

Weer leren spelen

Professor dr. Jung was een vernieuwer op het gebied van toegepaste levenswijsheid. Het waren vooral zijn eigen diepe crises die hem nieuwe inzichten opleverden. Kort voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was Jung door intense dromen en grote onrust bijna niet in staat tot werken. Op zoek naar de oorzaak hiervan had hij al twee keer tevergeefs zijn hele leven tot in detail nageplozen. In zijn onmacht riep Jung uiteindelijk wanhopig uit: “Ik weet zó volstrekt niets dat ik nu eenvoudig datgene doe wat me invalt!” Direct ziet hij zichzelf als kleine jongen hartstochtelijk huisjes, poorten en kastelen bouwen. Hij realiseert zich dat hij alleen rust zal vinden als hij weer als een kind gaat spelen en bouwen. Een ‘pijnlijke vernedering’ vindt Jung dat op dat moment. Maar hij doet het, elke dag na het middageten tot zijn patiënten kwamen en na het avondeten weer. En blijft dat zijn leven lang doen.

Lichamelijk oefeningen en betekenis zoeken

Het spelen opent de weg naar beelden, die hij ook wel ‘fantasieën’ noemt. Deze brengen Jung niet direct de rust waar hij zo naar verlangde, maar ze bleken wel de belangrijke eerste stap in een geestelijk opbouwproces. De fantasieën verrassen hem soms onaangenaam door hun duistere randje. Hij is in die tijd bang om letterlijk aan zijn emoties kapot te gaan. Daarom zet hij nog twee cruciale stappen naar innerlijke rust. Hij gaat yoga beoefenen om de stromen van emoties, beelden en innerlijke stemmen in zijn hoofd te stoppen. En hij gaat op zoek naar de betekenis van deze beelden. Naar overtuigingen, patronen en de (verborgen) levensvisie die daar onder liggen. Jung benadrukt dat hij de yoga-oefeningen niet te lang herhaalt om zijn gevoelens en gedachten niet helemaal uit te schakelen. Hij wil zijn gevoelens en gedachten immers leren begrijpen. Door de lichamelijke oefeningen worden zijn emoties hanteerbaar en door zijn emoties in de ogen te kijken dringt Jung door tot zijn onbewuste.

Zelfanalyse en zelfacceptatie

Ook deze volgende fase van zelfontdekking verloopt bij Jung niet zachtzinnig. Als hij eens wakker wordt na een droom zegt een stem: “Je móét de droom begrijpen, nu, onmiddellijk.” Hij snapt de droom niet en wil verder slapen. Maar de stem zegt: “Als je de droom niet begrijpt, moet je jezelf doodschieten.” Nu had Jung een pistool in zijn nachtkastje, wat de situatie heel realistisch maakte, én in zijn droom had hij iemand gedood. Jung staat nu voor een nieuwe doorbraak. Dit doden betekende namelijk niet letterlijk het doden van zichzelf of iemand anders. Hij begrijpt plotseling dat het om een symbool gaat. Degene die hij doodde in zijn droom staat voor hem symbool voor ‘het heldhaftige doorzetten van de eigen wil‘. Hij realiseert zich dat die houding niet langer bij hem past, omdat hij zich wil overgeven aan ‘iets hogers’. Iets wat hem overstijgt. Daarom moest zijn eigen wil in zijn droom ‘gedood’ worden. Door de symbooltaal van zijn onbewuste te leren begrijpen, ontrafelt de gerenommeerde arts stap voor stap zijn nieuwe levensvisie en zijnstoestand. Jung leerde zichzelf kennen en vervolgens ook de duistere en bijzondere aspecten van zichzelf accepteren.

Je verbinden met ‘iets hogers’

Jung zegt: “Er bestaat iets hogers waaraan men zich moet onderwerpen dan aan de wil van het ik.” Wat dit ‘hogere’ is, is voor iedereen anders. Voor de één betekent het ervaren dat alles met alles verbonden is of ervaren dat er ‘meer’ is. Een ander geeft dit overstijgende een naam, zoals bijvoorbeeld God, kosmos, natuur, onvoorwaardelijke liefde, Allah, Bron of licht. Hoewel Jungs’ vader dominee was, laat Jung alle opties open wat dit hogere voor hem betekent. Hij omschrijft het later als het ‘zelf‘, een grootheid die de ‘ik’ overstijgt, die het bewuste en het onbewuste omvat en overweldigend groots is. Dit bleek later de hoeksteen van zijn theorieën.

Net als Jung leerde ik mijn overgave-competentie de afgelopen jaren ontwikkelen. Met veel vallen en opstaan. Deze ontwikkeling gaat een leven lang door. Het bracht de eeuwige stem tot zelfverbetering in mij tot rust en leerde me meer in het moment te leven. Een mooi extraatje van deze verandering: door niet alles meer te willen weten, kom je uiteindelijk juist veel meer te weten. Bijvoorbeeld door informatie die op onverklaarbare wijze op het juiste moment wordt aangereikt en door te weten hoe het is om het leven en liefde werkelijk te ervaren.

Bedankt mevrouw, voor het delen van uw wijze levensles!

Delen van dit blogbericht zijn najaar 2020 gepubliceerd door de Academie voor Geesteswetenschappen, post-hbo opleidingen voor zelfontwikkeling & beroepspraktijk in de geestelijke gezondheidszorg. Wil je meer weten over het leven van prof. dr. Carl Jung, lees dan zijn autobiografie Herinneringen, Dromen, Gedachten. Wil je meer lezen over het ontwikkelen van de overgave-competentie, benut dan de wijsheid van het boek Existentiële zielzorg van prof. dr. Tjeu van Knippenberg of lees het boek Groeien naar spiritueel inzicht van Sanaya Roman.